GİRİŞ

Rozase genetik ve çevresel faktörlerin tetiklemesi sonucu gelişen, yaygın, kronik enflamatuvar bir dermatozdur. Yüzün orta bölgesine lokalize olup eritem, telenjektazi, papüller ve püstüllerle karakterizedir. Dört klinik alt tipi tanımlanmıştır: Eritematotelenjiektatik, papülopüstüler, fimatöz ve oküler rozase (1-3). Doğal immün sistemin düzensizliği, kronik enflamatuvar cevaplar, nörovasküler değişiklikler, mikroorganizmalar, ultraviyole radyasyona maruz kalma ve diğer çevresel tetikleyiciler, alınan gıdalar ve kimyasallar, tek başlarına veya kombinasyon halinde, rozaseden sorumlu olabilir (4,5). Ayrıca Demodex folliculorum enfestasyonunun rozasedeki enflamatuvar lezyonların gelişimine katkıları üzerinde de durulmaktadır (6).

Demodex spp. kıl follikülleri ve sebase glandlar içerisinde yaşayan asemptomatik saprofitik ektoparazitlerdir (7,8). İnsanlarda Demodex folliculorum ve Demodex brevis olmak üzere iki türü tespit edilmiştir (7,9). Demodex folliculorum, Demodex brevis’den daha yaygın olup genellikle kıl foliküllerinin infindibular kısmına yerleşir. Buna karşılık Demodex brevis sebase gland ve duktuslar içerisine yerleşir ki bundan dolayı Demodex folliculorum’a göre daha derinde yer alır (7,10). Demodex folliculorum insanlarda en yaygın olarak saptanan ektoparazittir (11,12).

İnsanlarda alın, yanaklar, burun, çene ve nazolabiyal bölge en sık enfestasyon gelişen yerler olup, nadir de olsa boyun, saçlı deri, kulak, göğüs, sırt, meme, kalça ve genital organlar gibi vücudun değişik bölgelerinde de saptanabilmektedirler. Demodex spp. bazen sağlıklı bireylerin kıl foliküllerinde hiçbir patolojiye sebep olmadan kalabildiği halde, deri hijyeninin iyi olmadığı ya da immün sistemin zayıf olduğu durumlarda fırsatçı patojen olarak akne, rozase, perioral dermatit, seboreik dermatit ve blefarit gibi bazı hastalıkların patogenezinde rol alabilmektedir (13-17).

Bu çalışmada, hastanemizde rozase nedeniyle takip edilen hastalarda yüzeyel deri biyopsisi yöntemi kullanılarak Demodex spp. sıklığının araştırılması ve kontrol grubu ile karşılaştırılması amaçlanmıştır.

YÖNTEMLER

Çalışma Helsinki Deklarasyonu’na uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Çalışma Malatya Klinik Araştırmalar Etik Kurulu tarafından onaylanmıştır ve çalışmada yer alan tüm hastalardan yazılı onam alınmıştır.

Çalışmaya, Ocak 2019-Mayıs 2019 tarihleri arasında dermatoloji polikliniğine başvuran, 77 rozase hastası dahil edildi. Sistemik enflamatuvar hastalığı veya enflamatuvar dermatozu olanlar ile son bir ay içerisinde herhangi bir sistemik ilaç alanlar çalışma dışı bırakıldı. Hastanemizde rozase tanısıyla takip edilen hastaların dosyaları retrospektif olarak incelenerek yaş, cinsiyet, hastalık süresi, ailede rozase öyküsü, rozase tipi, tutulum bölgeleri ile cm² başına Demodex spp. sayısı kaydedildi. Dermatoloji polikliniğimize başka sebeplerle başvuran ve sistemik hastalığı veya enflamatuvar dermatozu olmayan, yaş ve cinsiyet olarak rozase grubuna benzer, toplam 31 hasta kontrol grubu olarak alındı. Rozase ve kontrol hastalarının demografik ve klinik özellikleri Tablo 1’de görülmektedir.

Hastalarda Demodex spp. yoğunluğunun tespiti için, hastanemizin mikrobiyoloji ünitesinde, en uygun yöntem olan non-invaziv standart yüzeyel deri biyopsisi yöntemi uygulandı. Temiz bir lam üzerine bir damla siyanoakrilat (Japon yapıştırıcı) damlatıldı. Hastanın lezyonlu deri bölgesine bastırılarak bir dakika kadar tutuldu ve geri çekildi. İşlem sırasında hastanın gözlerinin kapalı tutulması istendi. Alınan örneğin üzerine immersiyon yağı damlatılarak lamel ile kapatıldı. Preparatlar ışık mikroskobunda (Olympus CX31, Japan) x10 ve x40 büyütmelerde cm²’deki Demodex spp. yoğunluğuna bakıldı. Tanıda cm²’de 5 ve daha fazla Demodex spp. görülmesi pozitif olarak değerlendirildi.

İstatistiksel Analiz

İstatistiksel değerlendirme SPSS (SPSS for Windows, Version 25.0, SPSS Inc, U.S.A) paket programı kullanılarak gerçekleştirildi. Nitel değişkenlere ait veriler sayı ve yüzde olarak, nicel değişkenlere ait veriler ise, ortalama ± standart sapma olarak verildi. Hasta ve kontrol grubunun Demodex yoğunluğunun karşılaştırılmasında ki-kare testi, yaş ortalamasının karşılaştırılmasında Mann-Whitney U testi kullanıldı. P<0,05 düzeyinde anlamlı kabul edildi.

BULGULAR

Çalışmamızda 77 rozase hastası ve 31 kontrol hastası yer aldı. Hastaların yaş ortalaması 44,5±14,6 (minimum=17, maksimum=85) iken, kontrol grubunun yaş ortalaması 48,2±14,9 idi. Hasta ve kontrol grubu arasında yaş ve cinsiyet olarak anlamlı bir fark yoktu (p>0,05) (Tablo 1). Rozase hastalarının %72,7’sinde hastalık süresinin bir yıldan fazla olduğu belirlendi ve %16,9’unda ailede rozase öyküsü mevcuttu. Hastaların %51,9’unda rozase tipi eritemato-telenjiektatik, %44,2’sinde papülopüstüler iken %3,9’u fimatöz (rinofima) idi. Hastaların %35,1’inde lezyonlar sadece yanak bölgesinde, %26’sında yanak + alın bölgesine lokalize idi. Hastaların %84,1’inde yanma şikayeti, %49,3’ünde kaşıntı şikayeti vardı (Tablo 1).

Demodex spp. yoğunluğuna baktığımızda rozase hastalarının %33,8’inde Demodex enfestasyonu pozitif iken kontrol grubunda Demodex pozitifliği %9,7 oranındaydı. Fark istatistiksel olarak anlamlıydı (p=0,021) (Tablo 2). Rosase hastalarında cinsiyete göre Demodex pozitifliği bakımından anlamlı bir fark saptanmadı (p>0,05) (Tablo 3). Rozase hastaları yaşa göre iki alt gruba ayrıldı ve Demodex spp. pozitifliği bakımından karşılaştırıldığında 45 yaş ve üzeri olan hastalarda Demodex spp. pozitifliği daha fazlaydı, fakat istatistiksel olarak anlamlı değildi (p>0,05) (Tablo 4). Papülopüstüler rozase ile eritematotelenjiektatik grup arasında da Demodex spp. pozitifliği bakımından bir fark bulunmadı (p>0,05). Fimatoz tip rozaseli (rinofima) üç hastada da Demodex spp. pozitif idi.

TARTIŞMA

Rozase hastalığı etiyolojisi tam olarak bilinmemekle beraber, multifaktöryel olduğu düşünülmektedir. Patogenezinde temel olarak, damarsal aşırı veya bozuk aktivite suçlanmaktadır. Bununla birlikte etiyolojisinde Demodex akarlarının önemli bir faktör olduğu belirtilmektedir. Papiller dermal damarlarda kan akımının arttığı ve bunun da Demodex spp. için elverişli bir yaşam alanı sağladığı ya da dermise invaze olmasını kolaylaştırdığı belirtilmiştir. Yine bu akarların foliküler açıklığı mekanik olarak tıkadığı veya mikroorganizmalara vektör görevi görerek de rozase lezyonlarının gelişimine katkıda bulunabileceği düşünülmüştür (16).

Roihu ve Kariniemi (8), yüz derisindeki Demodex akarlarının prevalansını araştırdıkları çalışmalarında rozaseli 80, fasiyal ekzematoz erüpsiyonlu 40 ve diskoid lupus eritematozuslu 40 hastadan biyopsi örnekleri almışlar, akar sıklığının rozase grubunda (%51) çalışma grubunun geri kalanına göre (ekzemada %28, diskoid lupusda %31) anlamlı derecede yüksek oranlar elde etmişlerdir. Yazarlar ayrıca enfekte olmuş saç foliküllerinin çevresinde bir lenfohistiyositik hücre sızıntısı gördüklerini ve Demodex akarlarının akne rozasedeki enflamatuvar reaksiyonda rol oynayabileceğini öne sürmüşlerdir (18). Diğer bazı yazarlar rozasenin papülopüstüler fazında yüksek dansitede Demodex folliculorum yoğunluğu tespit etmişler ve rozasenin papülopüstüler fazındaki patojenik rolünü desteklediğini öne sürmüşlerdir (19,20). Buna karşılık çalışmamızda papülopüstüler rosaseli hastalarla eritematotelenjiektatik grup arasında Demodex spp. pozitifliği bakımından böyle bir fark saptanmamıştır.

Çalışmamızda genel olarak rozase hastalarının %33,8’inde Demodex pozitifliği (≥5/cm²) saptanmıştır. Rozaseli hastalarda deri biyopsi örneklerinde Demodex folliculorum’un araştırıldığı iki çalışmada Basta-Juzbasic 50 rozaseli hastanın 43’ünde (%86), Sibenge 25 hastanın 20’sinde (%80), Demodex folliculorum tespit ettiklerini rapor etmişlerdir (9,21). Cengiz ve ark. (22) 67 hastanın %47,8’inde Demodex yoğunluğunu ≥5/cm², Yücel ve ark. (23) ise mikrobiyoloji laboratuvarına rozase öntanısıyla gönderilen hastaların %60,7’sinde Demodex spp. pozitifliği saptamışlardır.

İlimizde daha önce yapılan kontrol grubuyla karşılaştırmalı bir çalışmada bizim çalışmamıza benzer olarak %33,3 oranında Demodex folliculorum pozitifliği elde edilmiştir (24). Bir başka çalışmada ise papülopüstüler rozaseli hastalar sağlıklı kontroller ile karşılaştırılmış ve Demodex spp. prevalans ve dansitesinin istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek olduğu rapor edilmiştir (25). Bazı çalışmalarda Demodex folliculorum <5 olan hastalar da pozitif olarak kabul edildiği için enfestasyon oranları çok yüksek rapor edilmiştir. Kontrol grubundaki Demodex pozitiflikleri ve herhangi bir patolojiye sebep olmadıkları göz önünde bulundurulduğunda Demodex folliculorum sayısının ≥5/cm² patojenite kriteri olarak alınmasının daha uygun olacağı kanaatindeyiz.

SONUÇ

Rozase hastalarında Demodex enfestasyonunun önemi son yıllarda artmaktadır. Ülkemizde yapılan bazı çalışmalar da gözönüne alınarak, rozase öntanısı düşünülen hastaların öncelikli olarak Demodex spp. yönünden araştırılmasının erken tanı ve tedavi bakımından yararlı olacağını düşünüyoruz.

* Etik

Etik Kurul Onayı: Çalışma Malatya Klinik Araştırmalar Etik Kurulu tarafından onaylanmıştır.

Hasta Onayı: Çalışmada yer alan tüm hastalardan yazılı onam alınmıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulunda olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

* Yazarlık Katkıları

Konsept: D.T., G.T., Dizayn: D.T., Veri Toplama veya İşleme: D.T., G.T., Analiz veya Yorumlama: D.T., Literatür Arama: D.T., Yazan: D.T.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.